Juvenilia (jeuggedichten)
|
|
[ Home ] [ Up ] [ Beza over Marot ] [ Juvenilia ]
Beza’s Juvenilia (1548)
portret van Th. de Bèze, ca. 1548 > zie ook de titelpagina van de Juvenilia
Na de inleiding ook enkele gedichten met vertaling
Als je jong bent,
vrienden hebt, en geld genoeg, dan lacht he “Onder tranen vervloekte ik mijzelf, riep tot God om vergiffenis, vernieuwde mijn gelofte om Hem openlijk te aanbidden in zijn ware Kerk, kortom: ik wijdde mij geheel aan hem… Zo werd deze ziekte het begin van mijn genezing… Zodra ik voldoende hersteld was om het bed te verlaten, verbrak ik alle banden die me tot dan toe geketend hadden, zocht m’n bezittingen bij elkaar en verliet vaderland, familie, en vrienden om Christus na te volgen.” Op 24 oktober 1548 kwam hij in Genève aan en het eerste wat hij deed was het inlossen van een andere gelofte die hij vier jaar eerder aan Claudine Denosse had gedaan: de trouwbelofte. Beide geloften had hij jaren op non-actief gesteld omdat hij zijn mooie leventje alleen maar kon leiden op kosten van de kerk (via familiaal verworven rechten op bepaalde kerkelijke inkomsten). Als hij zich openlijk distantieerde van de roomse eredienst èn zou trouwen dan zou hij de tak afzagen waarop hij zat. Pas toen hij de dood in het aangezicht had gezien, kon hij de morele moed opbrengen om te doen wat hij van binnen al lang als het ‘juiste handelen’ had onderkend: weg uit de dubbelheid en huichelarij, op naar het leven met een ‘samengevoegd hart’ (Ps. 86).
Onderwijl had Beza
naam gemaakt als wereldse dichter in de stijl van Vergilius, Ovidius, Catullus
en Martialis.
Was wat hij schreef dan echt zo erg? Ach neen, de 16de eeuw was in erotische zaken en satire beslist vrijmoediger dan latere tijden. En eigenlijk kleurt Beza niet vaak buiten de lijntjes van het toenmalige fatsoen. Wat ons soms ranzig voorkomt (over een prostituée achternagezeten door een oude man) werd toen in beschaafde kringen heel gewoon gevonden. En veel van zijn puntdichten zijn gewoon echt goed gevonden, en ook de erotisch getinte zijn beslist niet allemaal grof (sommige zijn zelfs aandoenlijk bijv. als Beza schrijft over Candide als ze slaapt, of als de wind met haar haren speelt, of over de knoopjes die haar boezem toesluiten, om er maar enkele te noemen), hoewel Beza gemeend heeft ze allemaal te moeten schrappen. Ik vermoed toch ook wel met pijn in het hart, maar hij moest streng zijn. Om niet alleen maar over gedichten te schrijven, schrijf ik er hieronder enkele over. De eerste twee heeft Beza nooit geschrapt. Integendeel: hij heeft in de laatste editie (1597, in zijn 80ste levensjaar!) in de eerste nog kleine verbeteringen aangebracht èn bij de tweede meende hij een moreel oordeel in de titel te moeten opnemen.
87.
Over Spurinna (fictieve naam, in 1597 vervangen
door Toleno,
Tollendae cupidus Spurinna prolis Altae dum superat iugum Pyrenes, Divo porrigat ut preces Iacobo, Inde Alpes quoque praeterit nivosas, Petri ut limina visat atque Pauli: Et mox Hadriacum in sinum reflexus Laureti attonitus deam precatur: Inde per medii maris pericla Sacram perveniens ad usque Idumen, Sacratum Domini petit sepulchrum. Nec contentus adhuc, latrocinantum Arenas Arabum siticulosas Gibbo permeat insidens cameli, Sublimem properans ad usque Sinam, Et divae iuga sacra Catharinae. Quid profecerit hoc labore quaeris? Tres natos reperit domum reversus.
Omdat hij dolgraag kinderen wil, gaat Spurinna op bedevaart; hij bedwingt de toppen van de hoge Pyreneeën om tot St. Jacob te bidden; vandaar gaat het over de besneeuwde Alpen naar de Sint-Pieter en Paul; even later buigt hij af naar de Adriatische zee om vol ontzag Onze-Lieve-Vrouw van Loreto aan te roepen; vandaar over de Méditerannée vol gevaren naar Palestina om het Heilige Graf van de Heer te bezoeken. Maar nog is hij niet tevreden en doorkruist hij, op de bult van een kameel, de Arabische woestijn vol struikrovers, recht naar de verheven berg Sinai toe met zijn heilige top gewijd aan Sint Catharina. En wat, zo vraagt u, heeft deze inspanning hem nu opgeleverd? Welnu, bij thuiskomst trof hij drie kinderen aan.
96. Over een zeker iemand (in het Latijn: in quendam), voor Posthumus (in 1597 nieuwe titel: “Over mannen, die op zeer onbetamelijke wijze, zich gelijk een vrouw verzorgen”.
Cincinnatulus ille, cui undulati Propexique humeros gravant capilli, Qui tersa cute, blaesulaque voce, Qui paetis oculis, graduque molli, Et pictis simulat labris puellam, Heri, Posthume, nuptias parabat, Cum nequissimus omnium sacerdos, Urbanus tamen et facetus ille, Utra sponsus foret rogare coepit.
De krullebol met dat golvende haar tot op z’n schouders, die met z’n gladde huid en lispelende stem, met z’n lonkende ogen, elegante tred en lip-gloss wel een meisje lijkt, stond gisteren, Posthumus, op het punt om te trouwen; en weet je waar die ondeugende nietsnut van een priester (maar, grappig en gevat was hij wel!) mee begon? Met de vraag: ‘wie van u beide is eigenlijk de bruidegom?’
Dat krullekopje, wien de langtt' Ook in Het groot natuur- en zedekundigh werelttoneel, dl. 1 (een bewerking van Iconologia van Cesare Ripa, uitegegeven door Hubert Kornelisz Poot) wordt in het hoofdstuk over de 'Achtbaerheit' dit gedicht in een noot geciteerd. Er stond weer een andere vertaling bij (van Poot zelf?). Het blijkt een inspirerend gedicht. De vertaler wordt niet genoemd. Ik citeer hier de Delftse editie van 1726, p. 16: Hoor Posthumus, 'k moet u wat klugtigs gaen verhalen,
Sommige amoureuze gedichten zijn wel tamelijk gewaagd en expliciet seksueel (hoewel men daar toen veel minder moeilijk over deed dan vandaag, ook in de kerk). In zijn amoureuze gedichten (m.n. in enkele van de ruim 20 gedichten gewijd aan Candide ) bezondigt Beza zich aan naar ons aanvoelen vrij smakeloze woordspelletjes. Als hij in een epigram bijv. een link legt tussen cor (‘hart’) en corculum als koosnaam voor Candide (‘mijn hartje’, sweetheart) lijkt dit een leuke vondst, maar als hij dan zonder verpinken schrijft dat zij hem daarom liefkozend mentula noemt, suggererend dat zij denkt dat dit wel een verkleinwoord van mens (‘geest’) zal zijn, gaat hij tamelijk ver omdat de Latijns-kundige lezer weet dat mentula een obsceen woord is voor het mannelijk geslachtsorgaan. Ranzig dus (om nog maar te zwijgen van de neerbuigendheid in de grap over de vrouwelijke intelligentie). Anderzijds - zoals gezegd - in de 16de eeuw had men ook in 'beschaafde' kringen weinig scrupules qua expliciet sexuele grappen. En vrouw-onvriendelijkheid was bon ton. 67. De eadem (Candida dus) Nuper Candidulam meam salutans, Om niet met een negatieve noot te eindigen. Het gedicht waar Beza het hevigst op aangevallen is op dit punt volkomen onschuldig èn eigenlijk een prachtig gedicht. Hij celebreert hier de vriendschap tussen hem en Germain Audebert, een mede-student, zelf ook dichter, later een voornaam magistraat in Orléans. [zie ook artikel over Turijn] De vrienden communiceerden en wedijverden met elkaar in gedichten, de één nog mooier, spitser, gewaagder dan de ander. Dat Beza’s tegenstanders in dit gedicht een kans zagen om hem (en Audebert dus ook) van homosexuele betrekkingen te beschuldigen, zegt alles over de tijdgeest en/of ‘the eye of the beholder’. In het eerste deel van dit gedicht (epigram nr. 90, Theodorus Beza over zijn Candide en Audebert) heeft Beza beschreven hoe iedereen thuis zit: hij in Vézelay, z’n boezemvriend Audebert in Orléans, en z’n hartsvriendin Candide in Parijs. Wat talm je nog, Beza? Wat zit je nog in Vézelay? Op weg, maar… naar wie het eerst? ... Sed utrum, rogo, praeferam duorum? Utrum invisere me decet priorem? An quenquam tibi, Candida, anteponam? An quenquam anteferam tibi, Audeberte? Quid si me in geminas secem ipse partes, Harum ut altera Candidam revisat, Currat altera versus Audebertum? At est Candida sic avara, novi, Ut totum cupiat tenere Bezam: Sic Bezae est cupidus sui Audebertus, Beza ut gestiat integro potiri: Amplector quoque sic et hunc et illam, Ut totus cupiam videre utrumque, Integrisque frui integer duobus. Praeferre attamen alterum necesse est. O duram nimium necessitatem! Sed postquam tamen alterum necesse est, Priores tibi defero, Audeberte: Quod si Candida forte conqueratur: Quid tum? basiolo tacebit imo.
Maar, zo vraag ik, wie van beide zie ik het liefst? Wie zal ik eerst met een bezoek vereren ? Hoe kan ik, Candide, iemand boven jou verkiezen? Of iemand boven jou, Audebert? Wat als ik me in tweeën zou snijden, zodat het ene deel Candide zou bezoeken en het andere naar Audebert zou snellen? Maar Candide is zo bezitterig, dat zij de hele Beza wil houden; en Audebert is zo gesteld op zijn Beza, dat hij hem zeker geheel voor zich wil hebben. En ik geef ook zoveel om hem èn haar, dat ik totaal begeer beide geheel te zien, en volkomen van alletwee volledig wil genieten. Maar ik moet er eentje kiezen. O, vreselijke harde noodzaak! Maar, als ik dan toch iemand moet kiezen, dan kies ik jou, Audebert; Wat als Candide haar beklag komt doen ? Ach, dan snoer ik met een diepe kus haar zo de mond.
Tenslotte: een lucide observatie van Pierre Bayle (17de eeuw), die opmerkt dat, indien Beza in het roomse kamp zou zijn gebleven en zich met zijn briljante geest tegen de protestantse leer zou hebben gekeerd, de protestanten hem ongetwijfeld op zijn Juvenilia zouden hebben aangevallen terwijl de papisten hem dan verdedigd zouden hebben.
2012, Dick Wursten [bewerking van mijn bijdrage aan het boek "Théodore de Bèze, zijn leven en werk"]
---
bronnen: - Théodore de Bèze, brief aan Melchior Wolmar (1560), voorafgaand aan Confessio Christianae fidei __________ , brief aan Andreas Dudith (1569), voorwoord bij de 2de editie van de Poemata. - Alexandre Machard, Les Juvenilia de Théodore de Bèze, texte Latin complet, avec la Traduction des épigrammes et des Epitaphes et des Recherches sur la Querelle des Juvenilia, Paris, 1879 - Kirk M. Summers, A view from the Palatine, the Iuvenilia of Theodore de Beze; text, translation, and commentary, Tempe, Arizona, 2001 [Medieval and Renaissance Texts and Studies 237]. Aan dit boek dank ik mijn kennis en ook de moed om het Latijn te gaan lezen en de Nederlandse vertalingen te maken. - voor de compleetheid hier het eerste deel van het 'beruchte Audebert' gedicht:
Theodorus Beza, de sua in Candidam et Audebertum benevolentia
|
t
leven je toe. Maar, als je tegelijkertijd diep in je hart twijfelt of je
eigenlijk wel goed bezig bent, dan kun je van de ene op de andere dag in een
crisis terechtkomen. Het is Beza overkomen in 1548. In juli was zijn eerste
dichtbundel, Theodori Bezae Vezelii Poemata, verschenen in Parijs. Het
was het literaire debuut van de zomer geworden. De bijzonder knap gemaakte
Latijnse gedichten werden gesmaakt in humanistische kringen in binnen- en
buitenland: zelfs vanuit Italië, de bakermat van de Renaissance van de
Latijnse poëzie, bereikten lovende recensies het thuisfront. Beza zelf kan
het – ook later als hij allang afstand genomen heeft – niet laten om dat elke
keer weer te herhalen. Een glanzende carrière wenkte aan het hof, of als
raadsheer van een diplomaat, of in de hogere administratie: mogelijkheden te
over. Het werd ook wel tijd vond zijn familie. Hij was al 29, had zijn
licentiaat in de rechten al jaren op zak, en nog maakte hij geen aanstalten om
iets serieus te gaan doen. En toen werd hij ziek, doodziek. En de kwellingen die
hij onderging waren niet enkel fysiek, maar ook psychisch. Hij had het gevoel
dat “God hem bezocht” en dat zijn ziel op het spel stond. 
wegens
metrisch correcter: zie afbeelding:)